Tengwar - Liczby

Liczby:

W Śródziemiu stosowano zarówno dziesiętny jak i dwunastkowy  system liczenia.

W systemie dziesiętnym pisano kropkę nad każdą cyfrą lub linię nad całą liczbą. Dla rozróżnienia w systemie dwunastkowym kropki dodawano pod liczbami.

Zapis liczb różnił się od tego stosowanego przez nas, gdyż cyfry w liczbach zapisywano zgodnie z zasadą, że najmniej znacząca cyfra jest pisana jako pierwsza np. liczba 1267 w systemie dziesiętnym wygląda w ten sposób: 

  

Można również używać kolejnych liter Tengwaru (od 1 do 36) jako liczb porządkowych zaznaczając nad nimi poziomą kreskę.

Pismo - Tengwar

(Wszystkie "przerażające" terminy jak np. Spółgłoska palatalna lub miejsce artykulacji są wyjaśnione w tej notce , w razie problemów klikaj)

Tengwar jest kolejnym sposobem zapisu elfickich dialektów. Został  stworzony przez Noldora o imieniu Fëanor, który oparł go o wcześniej powstałe Sarati. 

Na system pisma tengwarowego składają się:

• Tengwar (q. litery)
• Tehtar (q.znaki)
• Znaki interpunkcyjne
• Cyfry

Budowa:

Podstawowy system znaków Fëanora zawiera 24 symbole. Każdy z nich składa się rdzenia (telco) i łuku (lúva), które mogły być zapisywane i mieszane ze sobą na kilka sposobów. Rdzeń mógł być normalnej długości, skrócony, podniesiony czy wydłużony

(wydłużenia nie są stosowane w podstawowym Tengwarze, jednak w oryginalnym systemie istniała piąta seria znaków o wydłużonym rdźeniu. Oznaczały one głównie spółgłoski wymawiane z przydechem np. th, ph)

 Łuk mógł znajdować się po prawej lub lewej stronie rdźenia, być zwrócny ku górze lub dołowi, zamykać się poziomą kreską lub być podwojony. 

Wygląd znaku (długość rdzenia, zwrot, ilość i zamknięcie łuków) zależał od brzmienia danej głoski. Rdzeń oznaczał w jaki sposób dźwięk powinien być artykułowany, a łuk określał miejsce powstawania głoski. Dzięki temu można "przystosować" używane przez nas znaki do zapisu innych języków (niekoniecznie elfickich) i ich indywidualnych dźwięków (np. ę)

Symbole zostały pogrupowane w zależności od ich właściwości fonetycznych na cztery serie (témar) określające miejsce artykulacji (np. spółgłoska zębowa) oraz sześć stopni (tyeller) określających sposób artykulacji (np. spółgłoska szczelinowa). 

Każdy z symboli  posiada inną nazwę (każda ma znaczenie w quenya) będącą rzeczownikiem zawierającym daną literę. Dla ułatwienia, cztery serie zostały nazwane od ich pierwszych znaków.

Oprócz 24 znaków Feanora, w Trzeciej Erze do Tengwaru zostało dodanych 12 dodatkowych znaków, których budowa nie opierała się na łukach i rdźeniu.

Znaki Diakrytyczne:

Znaki diakrytyczne  są stosowane do zapisu samogłosek, które nie występują jako odrębne tengwy oraz po to by dodać pewien dźwięk bez zapisywania kolejnej litery.

Istnieje sześć znaków oznaczających samogłoski (Omatehtar):

Sposób ich zapisu zależy od języka, w którym są używane. W zależności od metody  są zapisywane nad poprzedzającą lub następną spółgłoską. W językach gdzie większość słów kończy się samogłoską znaki zapisuje się nad poprzedzającą tengwą i odwrotnie.

Znaki samogłoskowe można też zapisywać pod spółgłoskami, jednak muszą być wtedy odwrócone "do góry nogami". W szczególnych przypadkach zapisuje się je również w środku litery.

W przypadku, gdy nie możemy zapisać samogłoski nad żadną ze spółgłosek (wyraz zaczyna się samogłoską i stosujemy metodę zapisywania znaków nad poprzedzającą je literą). Stosuje się tz. nośniki - mogą być długie lub krótkie w zależności od tego jaki dźwięk chcemy osiągnąć.

Krótki i długi nośnik:

Jak wspomniałam wcześniej, oprócz samogłosek istnieją znaki modyfikujące brzmienie liter (tehtar). 

• kreska pod literą oznacza wydłużenie dźwięku    
• kreska nad literą oznacza dodanie poprzedzającego n lub m
• haczyk oznacza dodanie s na końcu

Kierunek pisania:

Tengwar został zaprojektowany do pisania od lewej do prawej, lecz kierunek od prawej do lewej był spotykany w prywatnych wiadomościach.

Interpunkcja:

Znaki przystankowe są budowane przez różne układy kropek - Im więcej kropek tym dłuższa przerwa.

•    ·  jedna kropka w połowie wysokości oznacza przecinek
•    :  dwie kropki oznacza średnik
•    : ·  , :: trzy lub cztery kropki oznacza dłuższą przerwę
•    :~  dwie kropki oraz tylda oznacza koniec zdania
  
  

Mimo tego, Tolkien używając tengwaru w języku angielskim, często używał łacińskich znaków interpunkcyjnych.

Pismo - Sarati

Po poznaniu kilku podstawowych fonetycznych zagadnień, warto w końcu przejść do pisma.

Teraz wiemy, że elfickie sposoby zapisu dźwięków, mogą odpowiadać kilku łacińskim literom oraz, że istnieją w nich dźwięki zupełnie obce komuś posługującemu się wyłącznie językiem polskim.
Jednak jak powstały te alfabety? Czy to znaczy, że do zapisu jednego dialektu stosuję się kilku alfabetów i wszystkie są poprawne?

Zacznijmy od początku.

Pierwszym pismem Ardy było Sarati stworzone przez Rúmila z Tirionu, posługiwali się nim mieszkańcy Valinoru. Każdy symbol (Sarat) reprezentuje odzielny fonem, jednak są one bardziej związane z konkretnymi dźwiękami, mają mniejszą możliwość modyfikowania niż Tengwar. Dzięki temu Sarati może zostać nazwane alfabetem.

Spółgłoski w Sarati


Główne znaki alfabetu reprezentują same spółgłoski, gdyż samogłoski nie były uważane za 'pełne' fonemy. Z tego powodu przedstawia się je przez dodawanie znaków diakrytycznych. W zależności od miejsca zapisu oraz języka, samogłoski są wymawiane przed lub po spółgłosce. Samogłoski również mogły przedłużać spółgłoski lub nadawać im bardziej nosowe brzmienie.

Samogłoski w Sarati



Znaki diakrytyczne zawsze były zwrócone w tą samą stronę co spółgłoska, do której były dołączone.
(u góry znajdują się formy znaków, zależne od strony)
Można je również zapisywać ponad symbolem.
 W sytuacji, gdy samogłoska występowała sama, bez dodatkowej spółgłoski dopisywało się do niej tz. nośnik w postaci małej, pionowej lub poziomej kreski.

Przykłady nośników (znaki diakrytyczne zaznaczone na szaro)









Następnym ciekawym faktem jest to, że tekst w Sarati może być zapisany w różnych kierunkach:

• Od lewej do prawej
• Od prawej do lewej
• Od góry do dołu zaczynając od lewej lub prawej
• Bustrofedon (na przemian z lewej do prawej i z prawej do lewej)