Języki Staroelfickie - Pierwotny język elficki

Był to pierwszy język wykształcony przez Elfy nad Cuiviénen. Nie był jednak statyczny i niezmienny - poprzez ewolucję pierwotnego języka elfickiego powstały wywodzące się z niego 'nowoczesne' dialekty. Takie jak na przykład sindarin czy telerin.

Jako język pierwotny, elficki na samym początku składał się z wyrażeń nie mających jednego znaczenia lecz najprawdopodniej wyrażającyh odczucia związane z różnymi obiektami. Możliwe jest to, że później, owe wyrażenia również służyły jako zwykłe słowa. 

Pierwszym słowem wypowiedzianym przez Elfy było "ele" (patrzcie). Powstało one w chwili, gdy Elfy obudziły się nad jeziorem i zobaczyły gwiazdy. 

Pierwsze słowa składały się z dwóch samogłosek oraz pośredniczącej spółgłoski. Często też występowała w nich spółgłoska początkowa jak w słowie "dele" (iść).

Z czasem rozwój mowy postępował, dzięki czemu zaczęły powstawać końcówki tworzące poszczególne części mowy (reorganizacja). W trakcie tego procesu  nastąpiła również fonologiczna zmiana zwana synkopą - był to zanik drugiej samogłoski.

Za przykład możemy wziąć słowo "tuju" (kiełek) połączone z końcówką “-lē” , która tworzy imiesłów.

TUJU = Rdzeń (kiełek)

TUJULЁ = Słowo po reorganizacji (kiełkowanie)

TUJLЁ  = Synkopa

TUILЁ = Słowo w Quenya. I jako półsamogłoska J - zastąpiło J z powodu kontaktu ze spółgłoską.

Jednakże zdarzały się również przypadki, w których synkopa nie występowała.

Galadä = Galadh (sin. drzewo)

Innymi prawdopodobnymi zmianami mogły być:

• Zanik -ï tworzącego liczbę mnogą

Swandaï  = Swandai (gąbki)

ï  pozostawało niezmienione tylko w przypadku gdy poprzedzała je litera e (która po dodaniu ï  zanikała).

• Metateza ("przestawka" ;) )

Po dokonaniu synkopy spółgłoska nosowa zamieniała się miejscami ze stojącą przy niej inną spółgłoską.

Laba = Labamä = Labmä = Lambä (que. język - fizyczny)

rdzeń      reorganizacja    synkopa         metateza

• Dyftongi

Długie samogłoski jak -ā, -ē, -ō, -ū + i zmieniały się w dyftongi -ai, - ei, -oi, -ui

Ornēi = Ornei (drzewa)

• Aspiraty (spółgłoski wymawiane z przydechem)

Aspiraty (Th, kh) traciły 'h', gdy występowała przed nimi litera s lub t:

Lokh = Lokhsē =   Loksē = Loxē

rdzeń    reorganizacja    bez. asp.    quenya

I to by było na tyle w kwestii zmian wynikających z ewolucji pierwotnego języka elfickiego. 

Innymi pierwotnymi językami, które przyczyniły się do zmian w poszczególnych językach były Wspólnoeldariński i wczesny, niezapisany quenejski, jednakże w tej pracy nie będę opisywać ich równie dokładnie.  

Zainteresowanych odsyłam do prac Helge Kåre Fauskanger'a  - wybitnego lingwisty i długoletniego badacza języków elfickich (dostępne tylko w języku angielskim lub norweskim).

Język Elficki - Czy na pewno?

Na początek...

Wyobraźmy sobie kosmitów przylatujących na ziemię, którzy lądując w pewnym kraju słyszą jeden język. Dla nich będzie on "ludzkim" i najprawdopodobniej będą podejrzewali, iż wszyscy ludzie na ziemi mówią jednym językiem, lub przynajmniej są w stanie się wzajemnie rozumieć, ponieważ mówią po prostu inną odmianą "ludzkiego". Z punktu widzenia kosmitów, należą do "jednego kraju" - Ziemi, oraz jednej rasy "ludzi". W przypadku "elfickiego" to my jesteśmy owymi kosmitami. 

 Przebudzenie się pierwszych elfów nad Cuiviénen, naturalnie zapoczątkowało procesy powstawania mowy, która ewolułowała z biegiem lat pod wpływem takich czynników jak: izolacja pewnych grup, wpływy innych języków oraz zmiany w obrębie języka dotyczące fonetyki. W ten sposób z biegiem czasu powstało wiele języków dodatkowo podzielonych na dialekty oraz posiadających swoje archaiczne formy.

avarin - Język Elfów, które nie opuściły Cuiviénen (podzielony dodatkowo na przynajmniej sześć dialektów)

quenya  -Językiem tym z początku posługiwały się tylko Elfy zamieszkujące Aman, wraz z jej opuszczeniem język upowszechnił się jako swego rodzaju "elfia łacina" lub "wysoka mowa" w Śródziemiu. Wywodzi się z pierwotnego języka elfickiego oraz wspólnoeldarińskiego. Dzieli się na dwa dialekty: quenya Vaynarów (quendya)  oraz quenya Noldorów.

telerin - Język jednego z trzech klanów, który dotarł do Amanu. Wywodzi się z pierwotnego języka elfickiego oraz wspólnoeldarińskiego.

sindarin - Język Telerich, którzy nie dotarli do Amanu, osiedlając Beleriand. Wywodzi się z proto-telerinu. Jest podzielony na dialekty: Doriathrin, Falathrin, Sindarin Północny, Sindarin Północno-wschodni oraz Sindarin Noldorów.

nandorin - Język Nandorów, wywodzących się od Telerich. 

W kolejnych notkach postaram się napisać więcej o każdym z języków oraz wspomnieć o "językach staroelfickich".

Pismo - Cirth

Wczesny Cirth (pochodzi od quenejskiego: Certar - runy) powstał już w Pierwszej Erze, stworzony przez elfy mieszkające w Beleriandzie, które szukały nowego sposobu pisma specjalnie przystosowanego do rycia w skale i drewnie (Tengwar nadawał się doskonale do pisma ręcznego, lecz wyciosanie charakterystycznych łuków, sprawiało problemy). W przeciwnieństwie do Tengwaru był on zaprojektowany z myślą o sindarinie, nie quenya.


Angerthas Daeron

Pod koniec Pierwszej Ery Cirth został usystematyzowany przez elfa imieniem Daeron - minstrela króla Thingola w Doriath. W ten sposób powstał Angerthas Daeron (Runy Daerona, Długie Rzędy Run Daerona) używany przez Elfy Szare z Beleriandu. W późniejszym czasie runy zaadaptowali również Noldorowie dodając znaki nie występujące w sindarinie.

Angerthas Moria

W czasie Drugiej Ery, Krasnoludy poznały runy Daerona zmodyfikowane przez Noldorów i przystosowały je do potrzeb swojego języka - Khazdul. Taka wersja Cirth została rozpowszechniona przez Krasnoludy na terenie całego Eregionu. Wtedy rozwinęło się również odręczne zapisywanie run za pomocą pióra.

Angerthas Erebor

Na początku Trzeciej Ery, Krasnoludy zostały wygnane z Morii. Niekótre z nich przeniosły się do Ereboru (Samotnej Góry), gdzie po raz kolejny został zmodyfikowany używany przez nie język. Kilka run zostało dodanych, a brzmienie niektórych znów przybrało wartości fonetyczne z  Angerthas Daeron.

Poniżej znajduje się tabela, zawierająca runy stosowane w każdym z trzech alfabetów. W przypadku gdy wartość fonetyczna:

• Jest  w nawiasie = elficka wymowa owego znaku
• Znajduje się przed myślnikiem  = jest starsza, pochodzi z Angerthas Daeron
• Znajduje się za myślnikiem = pochodzi z Angerthas Moria
• Z gwiazdką = używane jedynie przez Krasnoludy
• Wartości ps i ts były użwane tylko w  Angerthas Erebor